۱۴۰۳ شهریور ۲۴, شنبه

دَن، دان: از

 دن ، دان = از

سؤزلریندن : از حرفهایت

گؤزلریندن : از چشمهایت

ائودن : از خانه

ائشیک دن : از بیرون

هیرسیندن : از عصبانیت

گؤلمک دن : از خنده

غربتدن : از غربت

پیشیکدن : از گربه

قورخوسوندان : از ترسش

قورخودان : از ترس

قاپی دان : از در

قاپی دالیسندان : از پشت در

هیرسیندن بیلمیردی نئینه سین : از شدت عصبانیت نمی دانست چه بکند.

سؤزلریندن هئچ بیرزاد باشا دوشمه دیم : از حرفهایت هیچ چیز نفهمیدم.

گؤلمک دن آز قالیردی بوغولا : از شدت خنده داشت روده بر می شد.

قورخوسوندان تیتریردی : از شدت ترس می لرزید.

آجیندان اؤلوردو : از شدت گرسنگی داشت می مرد.

سئویندیغیندن یادیندان چیخدی قاپینی باغلییا. : از شدت خوشحالی یادش رفت در را ببندد.

توسکودن آز قالدی بوغولسون : از دود کم مانده بود خفه شود.

*

داغ، داش، ائو- ائشیک

 داغ : کوه

داغین اته یی : دامنه کوه

داغین باشی : قله کوه

داش : سنگ

داشلیق یئر : سنگلاخ

دئنیز : دریا

لپه : موج

شپه : موج

دالغا : موج

چای : رود

چای قیراغی : کنار رودخانه

آرخ : جوی

قه نوو : قنات

سو قویوسو : چاه آب

گؤز : چشمه

بولاق : نهر ، جوی

بری بیابان : صحرای بی آب و علف

چؤل : صحرا

زمی : مزرعه

مئشه : جنگل

یئر : زمین

توپراق : خاک

پالچیق : گل 

زیغ : گل

سوواق : کاه گل

سوواقلیق : کاه گلی

لیغ : لجن

که رپیج : آجر

پیشمیش که رپیچ : آجر پخته

چیی که رپیج : آجر خام

بولوک : آجر سیمانی

سیمیند : سیمان

خیم : زیر بنا

بینؤوره : زیر بنا

دووار : دیوار

دام : سقف

بوجاق : گوشه

در دووار : در و دیوار

ائو ائشیک : خانه

آوادانلیق : خانه

ائوین ایچی : وسط خانه

ائو ایچی : وسایل خانه

اوتاق : اتاق

دیلاب : اشکاف کوچکی که داخل دیوار درست می کردند . قدیمها دیوار را ضخیم می ساختند و داخل دیوار طاقچه هایی با در درست می کردند که به آن دیلاب می گفتیم .

تاخچا : طاقچه

ساندیخانا : صندوقخانه ، اتاق کوچک پش اتاق اصلی که بدون پنره هم هست .

قه فخانا : هال کوچک ، دهلیز

قوناق اوتاغی : اتاق میهمان

ال اوتاغی : اتاق نشیمن

ته نه بی : اتاق بزرگ پذیرائی برای میهمانیها

میتباخ : آشپزخانه

ماوال : توالت ، مستراح

حه یه ط : حیاط

حوووز : حوض

*

بو سؤزلوکلری ده عزیز غریبه گؤنده ریب  ( خرمدره )

سو باشي : كنار آب ، كنار چشمه
دول : دلو آب
دول : دره كوچك كه محل سيلاب است ، گودي بين دو بلندي
اكين : كشتزار ، محل كشت ، مزرعه
بولاغ : چشمه آب
بند : آبگير ، استخري كه با بستن مسير آب درست مي كنند
سيل : رودخانه
پالچوق : گل
زيغ ليق : لجن زار
زيغ : لجن
خره : گل شل و آبكي
لاوا : گلي كه براي سفيد كردن ديوار كاهگلي بكار مي برند
سامان : كاه
كه ريز : كاريز
دوش : سينه كش كوه
رفه يا رفع : طاقچه بلند
باجا : سوراخي كه در پشت بام براي بيرون رفتن دود مي گذارند
موغار : انبار و انباري
مع جر : نرده چوبي
ايوان : محل سر پوشيده جلو اتاقها
كه رپيچ كسمه : خشت زدن ، خشت ساختن
كولان : آلونك گلي داخل مزرعه
دام سالماق : خانه ساختن
http://astireh.blogspot.com/  غريبه

اصطلاحات مشهدی

این اصطلاحات مشهدی با معادل فارسی را از قسمت نظر خواهی وبلاک نجلا برداشته و معادل آذربایجانی را اضافه کرده ام . با تشکر از ( فواد گرامی )

*
نارنجک : نان خامه‌ای ( خامالی چؤره ک )
اِشکاف  ( ایشقاب )  : کمد
کُخ : سوسک، حشره‌ی نسبتا بزرگ اذیت  بکن   ( پیس پیسا )   

 یاد داشتن : بلد بودن  ( باشارماق )
سَرکُن : مدادتراش  ( قه ددیه ن )
میلان : کوچه   ( کوچه )
مغز ِمدادفشاری : نوکِ مدادفشاری ( فیشاری میداد اوجو )
 پَلَخمون : یک وسیله ای برای زدن گنجشک به شکل چوب که یک کش یا لاستیک به انتهایش وصل است و با آن می توان سنگ پرتاب کرد .  ( چه کی سسانتی )  
چُمبه : اصطلاح کوچه بازاری برای فرد چاق ( کوفته  ، بودا بیر ایصطلاحدیر یوغون آداما )
چُغُک : گنجشک  ( سئرچه )  
چلغوز : یک نوع آجیل شبیهِ بادام ( باداما اوخشار بیر یئمیش آدی دیر )  
کم‌زور یا پرزور کردنِ گاز : کم و زیاد کردن شعله گاز ( خودون آلماق )  
کلپاسه : مارمولک ( که رته نکله )
دِلَنگون : آویزان ( ساللاق )
توشله : تیله ( مازی )
چُخت : سقف  ( دام )
کاغذباد : بادبادک، کایت ( بادبادک )
سرپایی : دمپایی ( شیققیدیم به گویش ماکوئی )
سر ِ نوشابه : در ِ نوشابه ( نوشابه آغزی )
یَره، یره‌گِه : یارو، فلانی ( گئده )   ناسوس : تلمبه‌یِ دوچرخه ( ناسوس )
کُلاج : کسی که چشمش چپ است ( چئری )
آق‌میرزا: شوهرخواهر ( باجی اری ، کوره کن )
مکُش مرگِ ما: اعیانی، شیک ( تیتیش مامانی
قوجمه شده : انگور دانه ( اوزوم گیله سی )  

پیشینگ: ریختن ناخواسته مایعات روی لباس ( جالاماق )
حولی: حیاط ( حه یه ت ) 

قله ، قله گی : روستا ، روستائی ( که ند ، کتدی )

چـِغـَل: زبر، ضخیم ( قارت )
کـَغ: نرسیده کال ( یئتیشمه میش ، کال )  

ز ِنج : چسبناک ( یاپیشقان )
لتِّه : تکه پارچه،کهنه پارچه ( جیندا )
لوخ: حصیر ( حصیر )  
خُردو : کوچک ( خیردا ، دینقیلی )
شِرشِره : کاغذکشی ( کشی کاغاذ )  
تارت و پارت : پخش و پلا ( تور توکونتو ) 
نوردِوون : نردبان ( پیلله کان )
برادر اندر، …: مادر ناتنی، برادر ناتنی ( اؤگئی ، قارداش ، آنا یادا باجی و .. )
لَخِه : کهنه پاره ( جیر جیریق )

آدرس وبلاک نجلا  http://najla.blogfa.com

نفرین های مادرانه به زبان و لهجۀ اراکی

 1 -ای جز جیگر بزنی ایشالا د ولم کن= الهی جگرت بسوزه دست از سرم بردار

2 -کم سر بسرم بل بیخودی خون به دلم کن= کمتر سر به سر من بگذار و دلم را خون کن
3 -ایی پیرن جا موندتا ورگی بل تو یخدون= این پیراهن میراث مانده ات را بردار بگذار داخل یخدان ( جای لباس )
4 -آتیش بگیری ببم منا اینقذه نچزون= الهی آتش بگیری فرزندم ، من را اینقدر زجر نده
5 -هی نیششا طاق میله ذلیل مردهء گنده = مرتب دهانش بازه ( می خنده ) ذلیل مردهء گنده
6 -مو تر اومدم ، امرو که هیکل خونه مونده = من کلافه شدم امروز که این با این هیکلش در خانه مانده
7 -مو قد تو بودم ننم ا جاش نمیجمید = من اندازهء تو بودم مادرم از جایش تکان نمی خورد
8 -کاراش با مو بود اون و شورش همشا می خفتید = همهء کارهای خانه را من انجام می دادم و او و شوهرش همه اش می خوابیدند .
9 -حالا مو باید صب تا پسین هی بکنم جون = اما حالا من ، از صبح تا غروب باید جون بکنم
10 -یا دنبال او باید برم یا عقب نون= یا دنبال آب بدوم یا دنبال نان
11 -امشو دو شو نخفتیدم بچم نمیله = با امشب دو شب است که نخوابیدم ، بچه ام نمی گذارد بخوابم
12 -باپا لو تندور نره بفته سر به کله= نگاه کن نره لب تنور با سر بیافته توی تنور
13 -وی وی منا این نیم وجبی به تنگ آورده= وای وای من را این نیم وجبی کلافه کرده
14 -ای قد نکشه خدا کنه جونمرگ مرده = خدا کنه دیگر از این بزرگتر نشود جوانمرگ شده
15 -داغت بامونه بند دلم به حق قرئون= داغت به دلم بنشینه به حق قرآن
16 -یه دقه وخی بچیا بگیر بغل بگردون= یک دقیقه پاشو بچه را بغل کن و بگردونش
17 -با دسه هونگ شیطونه میگه بل د تو دندش = شیطانه می گه با دستهء هاون بزن توی قفسه سینه اش
18 -آتیش بگیره خدا کنه مرده و زندش = خدا کند که مرده و زنده اش آتش بگیرد .

منبع : آونگ خاطره های ما ( مینو صابری )

*
ترجمه به زبان ترکی آذربایجانی
1 –
گؤروم جیگرین چاللی چه رپاز یانسین .
2 –آز مندن باش باشا قویوب باغریمی قان ائله
3 –بو مئراتا قالمیش کؤینه کیوی گؤتور قوی یاخدانا
4 –یاناسان بالا منی بو قدر اینجیتمه
5 –ائله هئی دیشلرینی آغاردیب ایشاریر ذلیل گونه قالمیش دیزیخ
6 -من زارا جانا گلدیم بوگون بو دیزیخین ائوده قالماقینین اوزوندن
7 –من سن جانیدیم آنام یئریندن ته ر په شمه زیدی
8 –هر ایشی من گؤروردوم اوندان اری ده یاتیردیلار
9 –امان ایندی من گرک سحردن آخشاما جاق جانیم چیخا
10 –بیلمیرم سو دالیسیجاق قاچیم یا چؤره ک دالیسیجاق
11 –ایکی گئجه دیر کی یاتمامیشام ، اوشاق قویمور یاتام
12 –گؤز قولاق اول گئتمه سین تندیره ساری ، تپه سی اوسته دوشمه سین تندیره
13 –وای وای بو مازالاق جانا گتیردی منی
14 –جوان اؤله سن ، بویومویه سن
15 –داغین اوره گیمه
16 –بیرآزجانا اوشاغی گؤتور قوجاغیندا دولاندیر
17 –دلی شئیطان دئییر هه ونگ دسته سینه ن وور سینه سیندن
18 –گؤروم دیری سی ده ، اؤلو سوده اود توتسون
این همه بقیه نفرینها در ترکی آذربایجانی
19 –
جاوان آرخان یئره گلسین بالا = کمر جوانت به زمین بخورد بچه
20 –خبرین گلسین بالا = خبر مرگت بیاید بچه
21 –گلین اؤله سن بالا = عروس بمیری بچه
22 -آنان مه لر قالسین بالا = مادرت در داغت گریان بماند بچه
23 –قاراوی گئییم بالا= لباس سیاه عزایت را بپوشم بچه
24 –بالا بالاندان چه کسن = بچه الهی از بچه ات بکشی
25 –دلی شئیطان دئییر دو وور گؤزلری دوشسون آووجونا = شیطان دیوانه می گوید بزن چشمهایش بیفتد توی کف دستش
26 –اوره گیوین باشی دلینسین بالا = سر دلت سوراخ شود بچه
27 –لووا وایا قالاسان = به آه و فریاد بمانی
28 –بوی آتمیاسان بالا = قد نکشی بچه
29 –من سن جانیدیم ، سن واریدین = من به سن تو بودم تو را داشتم
30 –تئز اره گئتسئیدین من جان قیزین واریدی = اگر زود شوهر می کردی بچه هم قد من داشتی
*

۱۴۰۳ شهریور ۲۱, چهارشنبه

جر جه ناوار: حیوانات

آدرس وبلاک دستورزبان فارسی و ترکی آذربایجانی - کامل

آت : اسب

آیغیر : اسب نز

مایدان : اسب ماده

کوره ک : کره اسب

دای : کره اسب یک ساله

دایچا : کره اسب یک ساله

ایت : سگ

تولا : توله سگ

کوچوک : توله سگ

کؤپک : توله سگ

ائششک : خر

قودوخ : کره خر

قودوخجا : کره خر کوچک

ماچا : خر ماده ( استر و الاغ )

قانجیق : خر ماده ( استر و الاغ )

قره قیز : ارمیک ائششک ( خر )

قاتیر : استر

سوپا : خر دو تا سه ساله که هنوز برای بارکشی استفاده نشده است .

قویون : گوسفند

قیدی : گوسفند

دودومه : گوسفند

قیده : گوسفند

قوزو : بچه گوسفند

شیشه ک : گوسفند و قوچ دوساله  

گاو

اؤکوز: گاو نر

اینه ک : گاو ماده

جؤنگه : گاو نر دو ساله

خنگر : گاو نری که بیضه چپش را عقیم کرده باشند .

دانا : گوساله یک ساله

دوگه : گاو دو ساله تمام که برای سال آینده خواهد زائید .

که له : گاوی که اخته نشده و با گاو ماده جفت گیری می کند .

گامیش : گاو میش

بز

گئچی : بز

بئچان : بز

ته که : بز نر

هورا : بز نر یک سال به بالا

کؤیه ز : بز ماده یک سال تمام

ده وه : شتر

دایلاق : بچه شتر

کؤششه ک : بچه شتر

قوشلار : پرنده ها

آق قوش : گنجشک

سئرچه : گنجشک

بایقوش : جغد

بیلدیرچین : بلدرچین

قارا قوش : پرستو

گؤوه رچین : کبوتر

که لیک : کبک

حاجی لئیله ک : لک لک

تورغان : هد هد

قوزغون : کرکس

ده وه قوشو : شتر مرغ

تورخای : چکاوک

توغال : شاهین

قارقا : کلاغ

ائو قوشلاری : ماکیان

تویوق : مرغ

فه ریح : مرغ جوان یک ساله

جوجه : جوجه

خوروز : خروس

بئچه : خروس

هوندوشقا : بوقلمون

هئشترخان : بوقلمون

قاز : غاز

اورده ک : اردک

سونا : اردک نر( سرش سبز رنگ و زیباست و کسی را در زیبائی به سونا تشبیه می کنند . )  

یاشیل باش : اردک نر

گروههای هشتگانۀ فعل - 3

گروه هفتم : فعل هائی که مصدر آنها به شتن ختم می شود . در این فعلها پس از حذف ت ، ش  به   ر تبدیل می شود .

فعل        بن ماضی     بن مضارع

کاشتن     کاشت             کار

گذاشتن     گذاشت      گذار

استثناهای این گروه :

فعل      بن ماضی     بن مضارع

رشتن      رشت           ریس

گشتن       گشت            گرد

نوشتن      نوشت          نویس

افراشتن     افراشت        افراز

سرشتن     سرشت         سرش

کشتن       کشت            کش
*

گروه هشتم : فعلهائی هستند که مصدر آنها به فتن ختم می شود . در این فعلها پس از حذف ت از بن ماضی ف تبدیل به ب می شود .

فعل       بن ماضی     بن مضارع

تافتن         تافت            تاب

یافتن         یافت            یاب

در این گروه در چند فعل پس از حذف حرف پایانی بن ماضی ، بن مضارع به دست می آید . مانند :

فعل      بن ماضی      بن مضارع

بافتن       بافت              باف

شکافتن     شکافت         شکاف

شکفتن      شکفت           شکف

در چند فعل پس از حذف حرف پایانی بن ماضی ، ف به ب و مصوت أ به مصوت او تبدیل می شود . مانند :

فعل      بن ماضی     بن مضارع

آشفتن        آشفت         آشوب

رفتن        رفت           روب

سفتن         سفت          سنب

گروههای هشتگانۀ فعل - 2

گروه پنجم : گروه پنجم فعلهائی است که مصدر آنها به ختن ختم می شود . در این گونه فعلها ت از بن ماضی حذف و حرف خ به ز تبدیل می شود .

مانند :

فعل        بن ماضی    بن مضارع

ساختن       ساخت           ساز

سوختن      سوخت          سوز

بیختن        بیخت             بیز

استثناهای گروه پنجم :

فعل        بن ماضی     بن مضارع

شناختن     شناخت           شناس

فروختن    فروخت          فروش

گسیختن    گسیخت          گسل

گروه ششم : فعلهائی هستند که مصدر آنها به _ستن ختم می شود . در این فعلها پس از حذف ست از بن ماضی ، بن مضارع به دست می آید .

مانند :

فعل         بن ماضی      بن مضارع

زیستن     زیست           زی

آراستن      آراست          آرا

در این گروه اگر پس از حذف ست از بن ماضی فقط یک صامت ( حرف بی صدا ) و یک مصوت ( حرف با صدا )  با قی بماند ، دو حالت به وجود می آید >

1 –  اگر مصوت ( حرف با صدا ) باقی مانده ا و یا آ باشد ، در بن مضارع حرف صامت ( حرف بی صدا )  ه اضافه  می شود . مانند جستن که بن ماضی آن جست  است و پس از حذف ست ج و فتحه باقی می ماند که با اضافه کردن ه به آن به جه تبدیل می شود . بن مضارع افعال خواستن ، رستن و کاستن نیز اینگونه به دست می آید .

2 – اگر مصوت ( حرف با صدا ) باقی مانده  أ باشد به او تبدیل می شود .

مانند شستن که بن ماضی آن شست است . اگر ست را حذف کنیم ش و صامت أ باقی می ماند و أ به او تبدیل می شود و بن مضارع  شو  به دست می آید .

استثناهای گروه ششم :

فعل          بن ماضی      بن مضارع

بستن          بست              بند

پیوستن       پیوست           پیوند

خاستن       خاست            خیز

شکستن       شکست          شکن

نگریستن     نگریست         نگر

گسستن       گسست           گسل

نشستن        نشست           نشین
*

گروه های هشت گانۀ فعل - 1

ساختمان فعلهای ساده :

در فعلهای ساده فارسی پس از حذف ن از مصدر ، بن ماضی باقی می ماند و از جهت تغییری که از بن ماضی به بن مضارع  انجام می گیرد . که می توانیم آنها را به هشت گروه تقسیم کنیم .

تغییر بن ماضی به بن مضارع طبق قاعده انجام می گیرد . اما در هر گروه استثناهائی وجود دارد .

در بعضی فعلها تغییر طبق قاعده انجام نمی گیرد .

                                              گروههای هشت گانه :

گروه اول : گروه اول فعل هائی هستند که مصدر آنها به یدن ختم می شود . در این نوع فعلها پس از حذف ید از بن ماضی ، بن مضارع به دست می آید .

مانند :

بریدن که بن ماضی آن برید و ین مضارع آن بر می شود .

نالیدن که بن ماضی آن نالید و بن مضارع آن نال می شود .  

اغلب فعلهای فارسی درگروه اول جای دارند . مصدرهای جعلی نیز در این گروه هستند .

استثناهای این گروه :

فعل    بن ماضی   بن مضارع

چیدن      چید            چین

دیدن       دید             بین

آفریدن     آفرید          آفرین

گزیدن     گزید          گزین

شنیدن     شنید           شنو

گروه دوم : گروه دوم فعلهائی هستند که مصدر آنها به دن ختم می شود . در این فعلها پس از حذف د از بن ماضی بن مضارع به دست می آید .

مانند :

خوردن ، که بن ماضی آن خورد و بن مضارع آن خور می شود .

پراکندن که بن ماضی آن پراکند و بن مضارع آن پراکن می شود .

استثناهای این گروه :

فعل      بن ماضی     ین مضارع

آزردن     آزرد             آزار

آمدن       آمد               آ

بردن       برد              بر

زدن       زد               زن

شدن       شد               شو

کردن      کرد             کن

مردن      مرد            میر

گروه سوم : گروه سوم فعلهائی هستند که مصدر آنها به آدن ختم می شود . در این فعلها پس از حذف اد از بن ماضی ، بن مضارع به دست می آید .

مانند :

افتادن که بن ماضی آن افتاد و بن مضارع آن افت است .

فرستادن که بن ماضی آن فرستاد و بن مضارع آن فرست است .

استثناهای گروه سوم :

فعل      بن ماضی      بن مضارع

دادن       داد              ده

گشادن    گشاد            گشا

گروه چهارم : فعلهائی هستند که مصدر آنها به ودن (اودن ) ختم می شوند . در این نوع فعلها پس از هذف د از بن ماضی ( - و ) به ( آ ) تبدیل می شود .

مانند :

فعل     بن ماضی    بن مضارع

آزمودن     آزمود    آزما

ردودن      زدود     زدا

استثناهای گروه چهارم :

فعل    بن ماضی    بن مضارع

بودن      بود               بو

درودن   درود             درو
*